Over een paar weken zijn ze er weer. De verkiezingen voor de leden van de tweede kamer. Met bijkomstigheid dat er ook een nieuwe premier zal komen. De afgelopen weken hebben we het ene verkiezingsprogramma na het andere gekregen en wellicht ook allemaal gelezen. Wanneer je het ene programma leest, krijg je de tranen in je ogen door de onechtheid van het geheel. Vooraf weet je al dat er van de plannen niets terecht zal komen. Maar er zijn ook programma’s die wat realiteitszin hebben. Zij zijn gericht op de samenleving en de problemen daarbinnen.
Ik zal u geen stemadvies geven, zoals vroeger wel gebeurde vanaf de kansel. Ieder heeft een eigen geweten en verantwoordelijkheid in deze. Sommigen hebben de gave en de verantwoordelijkheid als leider van het geheel. En leiders zijn overal nodig; in een voetbalclub, in een bedrijf, in de economie, in een klas kinderen, in de klimaatsverandering, in oorlog en vrede.
In de drie lezingen die we gehoord hebben, hoorden we van Maleachi dat er leiders zijn die regeren vanuit een angstcultuur. Daar hebben we allemaal van gehoord bij grensoverschrijdend gedrag. Paulus gaat niet uit van een dictatuur, maar van een empathische leider: zachtzinnig als een moeder voor haar kind. En Jezus spreekt over de plaats die leiders graag willen bekleden. Te vaak.
Als ik ze alle drie bij elkaar wil brengen, zie ik leiders die zich verantwoordelijk voelen voor hun mensen. Zij gaan uit van de mens zelf, niet van het product dat ze nastreven. Niet de leiders komen op de eerste plaats, maar de mensen aan de basis. Leiders zijn dienaren. Door dienstbaar te zijn neem je de leiding op je. Je zorgt er voor dat jouw mensen kunnen werken. Ze gaan uit van en voorwaarden scheppend handelen.
De leiders die Jezus voor ogen heeft, zijn invoelend en zachtzinnig. Helder en duidelijk, zoals de grote koning. En uiteindelijk zijn ze eerlijk en trouw. Ze zijn zoals ze zich voordoen. Niet hoger of lager, maar naast elkaar. Samen werken aan je gemeenschap, waar er één de leiding heeft, maar wel in contact en via de basis. We kunnen spreken van de dienst van de leiding.
Maar dat is allemaal vanuit mensen geredeneerd. Jezus verkondigt de leiding van God. Je moet je geen rabbi laten noemen. Er is maar één meester. Er is maar één God. Je moet je geen vader laten noemen; er is maar één vader. De leiding van de wereld ligt in Gods hand. En daar waar God regeert, regeert de liefde. Dat is wat wij mensen te doen hebben: het werken aan het rijk van God, werkend aan de liefde tussen mensen. Geen hoog/laag structuur, maar een samenwerking van ieder die zich door God geroepen weet.
Leiders die voorwaarden scheppend handelen zijn direct te kennen. Ze staan midden tussen de mensen aan de basis. Hun taak is er voor te zorgen dat op de werkvloer menselijke, en daarmee, liefdevolle relaties ontstaan. Wat dan liefde is, hebben we vorige week gehoord. Zorgen voor de ander. Je niet mooier willen voordoen. Geen valse verwachtingen, geen nutteloze zaken. Een invoelende leider zal voor zijn mensen opkomen, in ziekte en bij tegenslag. Mensen die zo hun werk kunnen doen, hun actie kunnen voeren, hun spel kunnen spelen.
Wanneer we over een paar weken een keuze moeten maken uit de vele, vele partijen die een woordje mee willen spreken, zal dat niet eenvoudig zijn. Het verschil tussen sommige partijen is levensgroot. In dialoog en verbondenheid, in gesprekken en debatten, in propaganda en programma’s kunnen we meer te weten komen over de achtergronden van de toekomstige leiders van Nederland. Laten we bidden en hopen dat zij en wij de juiste koers kunnen volgen. In vertrouwen op de leiders van ons land.
Categorie: Overwegingen
Inleiding
U bent van harte welkom deze zondagmorgen. De wintertijd is ingegaan, en dat gaf ons een iets langere nacht.
We gaan op weg naar de laatste zondagen van het kerkelijk jaar. De schriftteksten van deze zondagen zijn zo gekozen, dat ze ons aan het denken zetten over ons eigen leven en geloof, ons omgaan met elkaar, wie hij of zij ook is en ons handelen.
Vandaag heel nadrukkelijk met hen die onze zorg en aandacht vragen: de vreemdeling, de weduwe, en de wees. In onze tijd: zij die zich eenzaam voelen of weinig te makken hebben.
Fons en ik keken naar de afbeelding op uw boekje. Aquarellen van de theologe Marjet de Jong. Ze zijn vaak prachtig, soms heel duidelijk en soms staar je ernaar en zeg je: wat bedoelt zij nu juist met deze afbeelding. De vrouw met plunjezak en koffer, waar komt zij vandaan? Zij kijkt naar de man vóór zich…Maar deze op zijn beurt lijkt naar beneden te kijken. En ziet?…..Een afbeelding om lang bij stil te staan. En om straks het boekje mee naar huis te nemen!!
Laten wij met aandacht luisteren naar de woorden uit de Bijbel. Misschien helpen zij ons te verstaan.
Overweging
Ze was op het journaal. Haar foto stond in de krant. Kort haar , gegroefd gezicht. Haar dochter tolkte voor de journalisten. Ze deed haar verhaal. De vrijgelaten gijzelaar van Hamas. 85 jaar. “Ontvoerd op een brommer. Geslagen” zei ze, tot ze in de tunnels waren. Daar werd ze goed verzorgd en gevoed. In dezelfde krant stond een foto, waar ze haar bevrijder, een Hamas strijder in de ogen keek en een hand gaf. Wat een kracht!!
In een boek van de Frans- Joodse rabbijn Marc- Alain Ouaknin las ik de zin:
De mens is verantwoordelijk voor de wereldgeschiedenis. En in het hoofdstukje dat daarop volgt:
Kijk naar het vonkje licht in de ogen van de ander. Als je de ander werkelijk ontmoet, zegt hij, zie je plots in die ogen een vonkje licht en dat weerspiegelt het vonkje in je eigen ogen. Het is een symbool uit de kabbala, een mystieke stroming. Het voert te ver om hier nu verder op in te gaan en ook de juiste kennis ontbreekt mij. Maar de gedachte is kort gezegd, dat toen God zich uit de wereld terugtrok- en de mens zijn verantwoordelijkheid gaf- er over de aarde vonken licht verspreid lagen tussen de mensen; vonken God.
Als deze vonkjes naar elkaar op zoek gaan, licht op zoek naar licht, dan begrijpt u, begrijp ik, wat onze levenstaak is.
We lazen uit het 22ste hoofdstuk van het boek Exodus, dat boek van uittocht en bevrijding… dat meteen de kern is van héél de Bijbel.
Enkele hoofdstukken ervóór kreeg het volk in ballingschap richtlijnen voor het leven in een vrij land.
Vandaag horen we woorden:
het recht van de vreemdeling
het lot van weduwen en wezen
het leven van geld en goed aan mensen in nood.
Een heikel punt. Zeker voor de verkiezingen. Een punt, met name asiel en migratie dat partijen en groepen sterk verdeelt.
De vreemdeling in bijbelse tijd, de “ger” in het Hebreeuws, sloeg op mensen die niet in Israël geboren waren maar er woonden en werkten, gesetteld waren. Vaak achtergesteld en niet goed behandeld… hoe actueel.
Bij alle drie de groepen gaat het om de sociale gerechtigheid. En ik denk: méér dan dit “gebod” om humaniteit, medemenselijkheid. De kwetsbaarheid van de medemens, die ook de onze is. Tientallen malen komt het voor in de bijbel, deze opdracht tot gerechtigheid. want: ook jij was vreemdeling in Egypte, zegt de Eeuwige bij monde van Mozes.
“Ger” betekent ook Bijwoner… en ons woord parochiaan is daaraan verwant. Ook wij, u en ik, zijn bijwoners, zijn hier tijdelijk. En alleen- voor onszelf- zijn wij niets. In de ontmoeting met de ander en de Ander, met een hoofdletter, krijgt ons leven kleur en zin.
Een “uitstapje” over zo’n ontmoeting:
Ik zat op een bankje, vlak bij een fontein, toen een man, zestig, schatte ik, naast mij kwam zitten. Ik had hem al in het park stevig heen en weer zien lopen. Hij wekte onmiddellijk mijn nieuwsgierigheid op. Wat had mij in hem getroffen? Zijn edele tred, de sereniteit van zijn blik. Die je opving, zelfs als je niet naar hem keek. Of zijn welwillende glimlach, die zijn gezicht deed stralen? Misschien dat alles. Maar zijn werkelijke geheim school in zijn oren. reusachtige oren, gemaakt voor een royale AANDACHT voor passanten, de natuur, voor woorden. Hij kwam stil bij mij zitten groette met een handgebaar en deed zijn ogen dicht: Zonder zich naar mij te keren vroeg hij: “wat leest u daar, jongeman”.
En de jonge man, Ouaknin schrijft:
we noemden elkaars naam niet, maar onze vriendschap duurde jaren. Hij werd mijn Meester. Hij leerde mij luisteren: wat is een woord anders, zei hij, dan een liefdesgeschiedenis? De man was een bekend filosoof.
Een groot open oor, open oog en open hart. Het Evangelie dat we mochten horen bevat maar enkele regels. Een groepering, kerkelijke leiders, probeert Jezus te strikken. En ik kan mij voorstellen hoe ze na zijn antwoord met een mond vol tanden stonden bij Jezus’ antwoord: “Je zult de Heer je God beminnen, met geheel je hart, geheel je ziel en geheel je verstand. En gelijkwaardig daaraan: de naaste als jezelf. Dát is Wet en Profeten!
Als u kijkt naar de afbeelding op uw boekje en het beeldje hier op het altaar (twee figuurtjes die elkaar aandachtig in de ogen kijken) dan weet u en dan weet ik waar het te diepste om gaat. dat vonkje licht in de ogen van de ander. Elk streepje aandacht kan ons leven nieuwe richting geven, zoals de filosoof op het bankje.
Donderdag ontving ik, ontvingen wij een bericht van overlijden. Een zeer wijze mens, met een groot pastoraal hart voor velen is gestorven. Ik dank hem voor zijn leven en de ontmoetingen! Zijn overlijden is niet onverwacht, maar dat maken schrik en verdriet niet minder groot. In een korte levensbeschrijving op de kaart stond een uitspraak die hem kenmerkte:
De grootste gave in zijn leven was, zei hij, dat hij van zijn connecties leerde, hoe het Leven (met een hoofdletter) in elkaar zit: het delen van liefde en pijn; verdriet en vreugde. Is dat niet precies wat Jezus ons vandaag zegt?
De eerste vraag die bij je op kan komen als je dit evangelie leest is: als we lezen over de wijnbouwers, de pachters, bedoelt Jezus dan met de pachters het hele joodse volk? En wordt hier dan het hele joodse volk verworpen om alle moord en doodslag van een aantal mensen? Nee, maar we moeten het wel goed lezen. We moeten ons niet laten leiden door onze normen. Wij vinden al snel dat er recht moet geschieden, dat er vergelding plaats moet hebben. Want als je nagaat wat die landeigenaar allemaal voor zijn wijngaard heeft gedaan, dan moet je wel zeggen: hij had er toch echt niet meer voor kunnen doen. Hij heeft de wijngaard aangelegd, er een omheining omheen gezet er een wachttoren in gebouwd om diefstal te voorkomen, en er een speciale perskuip in gezet om de oogst van de druiven al op het land te kunnen persen. Meer had hij toch niet kunnen doen. En toch heeft hij van de wijnbouwers die zijn wijngaard bewerken niets dan ellende gehad. Want toen het tijd werd om te oogsten, dat moet ongeveer in deze tijd van het jaar zijn geweest, toen hij zijn mensen naar de berghellingen stuurde om die goede wijn in ontvangst te nemen werden ze mishandeld, gegeseld, ja zelfs gedood. En dat gebeurde ook toen hij voor de tweede keer dienaars stuurde. Dat gebeurde zelfs met zijn eigen zoon die uit de wijngaard werd gezet en vermoord. Als je dit alles hoort is onze norm: hij zal dat die mensen wel radicaal vergelden. En dat is ook het antwoord van zijn toehoorders wanneer Jezus vraagt wat er met die wijnbouwers moet gebeuren. De landheer zal hen wel een ellendige dood doen sterven. Maar dat gebeurt niet. Voor ons is nu duidelijk wat hier gezegd wordt. God heeft letterlijk alles voor zijn volk gedaan. En nu stelt dat volk Hem behoorlijk teleur. Maar Hij neemt geen wraak. Hij vergeldt het hun niet. Nee, Hij stuurt opnieuw zijn eigen Zoon, door Hem te doen verrijzen. Hij maakt Hem zelfs tot de hoeksteen waarop zijn volk kan steunen. Hij verwerpt het volk niet Hij maakt duidelijk dat alle volkeren God ter gaan. Op last van de Heer is dat gebeurd. En het is wonderbaar in onze ogen. Jezus is niet de stukgelopen held, de vruchteloze verdediger van de armen, van de kleinen en de machtelozen. Hij mag dan ter dood zijn gebracht op aandringen van hen die het volk moesten leiden, maar God heeft Hem uit de dood doen opstaan. Dan wordt het leven en de liefde die Hij uitstraalt een deel van het leven van zijn leerlingen. Zij gaan zich spiegelen aan de houding van Jezus. Zij gaan inzien dat wraak en vergelding alleen maar meer ellende te weeg brengen. De houding van Jezus is het beeld van de zorg en de toewijding van de wijngaardenier. De zorg en de toewijding waarmee God de wereld en wat er op leeft, dus ook wij mensen, heeft geschapen. Als wij onze behoefte aan wraak en vergelding niet langer projecteren op God maar leren van het voorbeeld van Jezus, de wijngaardenier, kunnen ook wij misschien wat afstand nemen van het maar ongenuanceerd een ander laten boeten, dan kunnen we misschien eens een keer afzien van vergelding en wraak. Dan wordt door ons niet meer uitgekeken naar vernedering van de machtigen. Natuurlijk vreet het aan ons om te moeten toezien hoe weerloze mensen de dupe worden van oorlog en geweld, hoe kinderen als soldaten worden ingezet, hoe bevolkingsgroepen elkaar op de meest verschrikkelijke manieren soms uitmoorden en ga zo nog maar door. Ieder van ons kan hier nog een rijtje ellende aan toevoegen. Als we dat bereiken, dan kan ook de droom geloofwaardig worden dat er iets met ons kan gebeuren, dat we geen wraakgevoelens meer hebben, maar dat de liefde in ons echt een plaats krijgt. Dan mogen we ook hopen dat de vrede van God, een begrip dat alle begrip te boven gaat, dat die vrede in ons geboren wordt. Dan lukt het soms dat we inderdaad bidden dat de liefde in ons zal opbloeien of tot leven komen Dan worden we zelf anders en zullen we ook anders naar de wereld kijken. Dan hebben we ook geen behoefte meer aan een God die wraak neemt.
Dan kunnen we echt gaan genieten van de goede wijn uit de wijngaard van de Heer.
In de joodse en christelijke traditie is het een oud gegeven dat wat de Bijbel over God vertelt, ook heel veel zegt over onze eigen roeping en onze menselijke opdracht. Wanneer bijvoorbeeld van God verteld wordt dat Hij barmhartig en genadig is, houdt dat in dat ook wij Hem daarin mogen volgen.
Het is onze taak om aan Gods goedheid telkens een menselijke gestalte te geven. God vergeeft, wij worden uitgenodigd op onze beurt te vergeven. Dat besef komen we voortdurend tegen in de woorden van Jezus; Wees barmhartig zoals de hemelse Vader barmhartig is. Dat brengt ons bij de vraag van Petrus die we zojuist in het evangelie hoorden. Hoe vaak moet ik mijn naaste vergeven? Tot zevenmaal? Dat is toch al heel wat, vindt u niet? Petrus lijkt het tenminste voldoende te vinden.
Maar Jezus wijst hem erop dat de maatstaven in het Koninkrijk anders zijn. Daar wordt niet geteld.
Niet zeven keer, maar tot zeventig maal zeven keer. In eerste instantie zullen velen van u zeggen; dat is een boeiende gedachte, een groot ideaal. Maar toch ligt hier ook een grote mogelijkheid. Zeven maal zeventig maal, kan dat zomaar? Er kunnen in een mensenleven dingen gebeurd zijn die zo erg zijn dat vergeven gewoonweg niet kan. Iemand die als kind, maar ook als volwassene misbruikt, vernederd of ontkend is en daar levenslang de kwalijke gevolgen van ondervindt, is niet geholpen met het advies: je moet het maar vergeven. Dat zou niet alleen een ontkenning zijn van wat er gebeurd is, maar ook van de persoon zelf. Woede, agressie en boosheid hebben dan recht op bestaan. We mogen slachtoffers niet opzadelen met een verkeerde oproep om te vergeven. Er gebeurt soms kwaad dat te groot is om binnen één mensenleven verzoend te kunnen worden. Denk bij voorbeeld aan ouders van wie een kind vermoord of ontvoerd is. Maar ook aan wat verschillende volkeren elkaar aandoen. En je hoort dan ook opmerkingen als; ik kan niet vergeven, mijn hele leven is geruïneerd. Maar ik bid dat ik zo ver mag komen dat ik hem of haar niet langer blijf haten en vervloeken. Een dergelijke houding is indrukwekkend en laat tegelijkertijd zien dat vergeven niet zomaar voor de hand ligt. Moeten we de woorden vergeven en verzoening dan maar vergeten. Nee, in geen geval, we zouden ons er een slechte dienst mee bewijzen. En we zouden ontkennen wat toch tot de kernpunten van ons geloof hoort; dat wij, mensen, leven dankzij genade. We weten maar al te goed dat kwaad met kwaad vergelden onze wereld geen stap verder brengt. Wraak nemen maakt de ellende alleen maar groter. Vergeven, tot zeventig maal zeven maal. We hoeven dat niet zo ver van huis te zoeken. Niemand van ons kan verder als hij of zij niet kan rekenen op de mildheid en het geduld van de ander. Geen enkele relatie houdt stand als er geen volwassen mededogen is voor elkaars zwakke kanten. Met alleen maar op je strepen staan redt je het niet, in geen enkele relatie. Zonder begrip en vergeving van anderen heb je geen levenskansen. Je zou nergens blijven als er niet een paar mensen om je heen zijn die je niet vastpinnen op je tekorten, die ondanks alles in je blijven geloven. Echte vergeving is niet goedkoop. Ook niet halfzacht. Er zal bewust om gevraagd moeten worden. Het betekent ook niet: zand erover, vergeten de zaak en we gaan gewoon verder alsof er niets is gebeurd. Iemand die mij vergeeft zegt als het ware tegen mij; Je hebt meer in je dan je nu van jezelf hebt laten zien. Het betekent dat je niet wordt vastgenageld op je zwakke kant, maar dat er een nieuw beroep wordt gedaan op het goede in je. Dat is bevrijdend, dat opent toekomst. Er wordt dan niets gladgestreken of goedgepraat, maar er ontstaat een nieuw perspectief. Of zoals Jezus de overspelige vrouw wegzendt met de woorden; ga heen en zondig niet meer. Nogmaals, er wordt bij vergeven niets ongedaan gemaakt of weggemoffeld, want de schuldige blijft verantwoordelijk voor wat hij verkeerd heeft gedaan. Dat kan niet op een ander worden afgeschoven. Ook niet op God.
Vergeving wol daarom ook niet zeggen dat je schuldgevoel met een pennenstreek is uitgewist. Dat kan niet en dat mag niet. Geloven in het mysterie van Gods barmhartigheid betekent niet dat je schuld wordt ontkend, maar wel dat je aan je schuldgevoel niet stuk hoeft te gaan. Dat kan een startpunt zijn voor een nieuw besef van verantwoordelijkheid. Zeventig maal zeven maal. Dat is geen keiharde eis, geen onverbiddelijk gebod. Met dit woord wil Jezus ons richting wijzen.
Het is geen recept, maar het schetst een mentaliteit, een grondhouding. Het houdt iets bij ons wakker. Al is het alleen maar de gedachte dat haten en wraak nemen ook iets stukmaken bij onszelf.
Want haat maakt verbitterd. De inmiddels overleden zuid afrikaanse dominee Beijers Naudé, die jarenlang door zijn eigen kerk is vernederd en gekleineerd heeft ooit tegen zijn vrouw gezegd; Als je merkt dat ik verbitterd raak, moet je me dat zeggen. Als je jezelf opsluit in je haat, wordt je een tweede keer slachtoffer. Vergeven en vergeven worden, het is een ongelooflijk kostbare mogelijkheid die ons gegeven wordt. Het is de enige uitweg uit de kringloop van kwaad met kwaad vergelden. Zonder die opening blijven we altijd gevangenen van ons verleden. Als we niet proberen recht te zetten wat verkeerd is geweest, blijven we mensen met alleen maar een verleden, zonder toekomst. Vergeving voorkomt dat wat gebeurd is ons innerlijk gaan verharden en verzieken. Vergeving schept de mogelijkheid toe te groeien naar iets nieuws. Dat vraagt veel, van beide kanten. Het is een lange weg. Langer en moeizamer dan we vaak denken. Maar de moeite waard om te gaan. Tot zeventig maal zeven keer wordt ons gevraagd aan die beweging mee te doen. Ook al zal het ons niet iedere dag lukken. Een mens kan niet alles. En toch weten we diep in ons hart; zonder barmhartigheid blijft het een puinhoop. Zonder genade blijft alles bij het oude.
Laatst zat ik te praten met een jonge man, over werk, sollicitatie, werkloosheid, personeelstekort. Het waren woorden van deze tijd. En we kunnen ze aanvullen met woorden als assessment, psychologische testen, ceo, management. En ga zo maar door.
Ik vergeleek het al gauw met de situatie, zo’n veertig jaar geleden. Je zat dan gezamenlijk met vier of vijf vertegenwoordigers van de school rond de tafel. Er werden cases voorgelegd en er werd gekeken naar hoe je reageerde. Zo werd je beoordeeld als de nieuwe schoolleider, passend in het team.
Veel situaties zijn hetzelfde gebleven. Het gaat tenslotte om mensen die passen in het beleid en de visie van de werkgever. Voor een treinmachinist kijk je naar andere vaardigheden als voor een secretaresse van een bouwbedrijf. In mijn geval zochten we leerkrachten die mee kunnen gaan in het voortgangsproces van teamleden en van leerlingen. Over een paar weken zal het duidelijk worden. Het land gaat nieuwe leiders krijgen, jonger? Meer ervaren? Of juist niet. Populair of populistisch?
Ook Jezus stond voor een schier onmogelijke taak. Hij moet een opvolger gaan zoeken. Iemand die het ‘rijk van God’ zal verkondigen, op de manier zoals Jezus dat doet. En de leerlingen noemen een aantal namen. Die zouden zeker geschikt zijn als voorbeelden. Johannes de Doper vanwege zijn charisma. Hij zal de verkondiging als een heel dringende zaak verkondigen. Hij maakt het zichtbaar en tastbaar in zijn dopen in de rivier. Maar er worden meer kandidaten genoemd door de mensen. Wat denken we van Elia, de grote profeet, die samen met Mozes op de berg verscheen. Maar samen zijn ze wellicht te wettisch, te weinig bevlogen. Hij zal zeker een vurig pleidooi houden, maar misschien ook te lang geleden. Nog een profeet wordt genoemd als opvolger en plaatsvervanger. Jeremia, zoon uit een priestergeslacht. Wellicht is ook hij meer van de regel dan van wat Jezus voor ogen heeft.
En Jezus blijft dan hangen bij zijn altijd wat weerbarstige leerling. Emotioneel, direct handelend. En Petrus stelt voor: Jezus zelf, zoon van de levende God. En Jezus kaatst de bal terug. Petrus zal hem opvolgen als leider van de kerk van Christus. Petrus krijgt de sleutels in handen, hij kan bepalen wanneer de hemel open en dicht gaat. Hij kan de richting en de richtingwijzers neerzetten.
Maar wat heeft Petrus wel en de anderen niet. Petrus, altijd een beetje tegen de draad in. Meestal net iets vuriger dan zijn medeleerlingen. Meestal net iets te snel met reageren. In het hele evangelie komen we Petrus tegen als een trouwe en eerlijke dienaar. Alhoewel, Petrus vlucht ook weg aan het eind van het verhaal, ook hij houdt de trouw niet vol. Petrus zou tijdens het Laatste Avondmaal dit over zichzelf gezegd kunnen hebben:
Ik ben een haantje de voorste, dat weet ik wel,
maar als we willen dat de zaak vooruit gaat,
dan moet er toch iemand de leiding nemen ?
Jezus moet toch weten hoe betrouwbaar ik ben,
hoeveel ik van Hem houdt ?
Zo herkent iedereen wel een stukje van zijn of haar leven in het verhaal van Petrus, als bouwer van de kerk. En wat wordt er dan wel van hem verwacht? Geen grote paleizen en kastelen, geen wetboek van strafrecht, geen rechtbank, geen regels en wetten. Maar een menselijk gezicht van de kerk, de geloofsgemeenschap. En dan gaat het over mensen die zoeken naar geluk, zoeken naar zin in en van leven. En die zoektocht naar geluk is niet passief wachten tot iets gebeurt. Nee, de zoektocht naar geluk is een weg te gaan, met steeds nieuwe horizonten, nieuwe wegen en paden.
Zo zal de kerk, als gemeenschap een nieuwe weg in moeten gaan, na alle rampen en gebeurtenissen van de laatste eeuw. Hoe gaan we daar mee om? Is er een theorie die erachter zit? Is het een zuiver klimatologische kwestie? Gaat het om menselijk ingrijpen? Vragen en vragen waarop geen antwoord te geven valt. Soms zien we een richting, soms ontstaat een visie. Maar helder is het niet. Als kerk, als gemeenschap kunnen we samen spreken over deze zaken, kunnen we handelen vanwege deze zaken. Dat lijkt theoretisch, maar kan gemakkelijk vertaald worden in de dingen van iedere dag. Ook wij, als christenen, hebben een visie op klimaat en milieu; ook wij, als christenen, hebben een visie over leiderschap en omgang met mensen.
Zo kunnen we meebouwen aan het rijk van Christus, waar Johannes de Doper, Elia, Jeremia en Jezus de fundamenten voor hebben neergelegd. Wij kunnen hen navolgen.
Als je er onbevangen naar kijkt, het op je af laat komen, dan kan het Evangelie je soms tegen de haren instrijken. Zoals het gedeelte dat zojuist werd voorgelezen, wat zich aan woorden afspeelt tussen Jezus en de vrouw. In elk geval door de manier waarop de Evangelist Mattheus Jezus doet reageren, het verhaal misschien componeert. De vrouw komt op voor haar zieke dochter, die dat zelf niet kan. En ze laat, als een terriër, niet af!
Waarom wijst Jezus de vrouw, zo bruut bijna, af? Zijn leerlingen en Hij waren naar een grensgebied vertrokken, het gebied van Tyrus en Sidon. Misschien was Jezus in zijn eigen omgeving de disputen beu en de tegenwerking die Hij ondervond. Als we door zouden lezen, dan leggen ze heel wat kilometers af en we zien dat Jezus dat vaak doet, net binnen of net over de grens verblijven. Een grensganger!
De vrouw, zonder naam in onze tekst, voelt dat ze bij Hem moet zijn met haar zorg. En ze roept Hem met zijn messiaanse titel: Zoon van David, Ze is niet joods, maar in dat wat genoemd wordt heidens gebied waren wel joodse conglomeraties. Misschien was Jezus daarnaar op weg. Zoon van David, heb medelijden met mij! Zij weet wat ze wil en ze oet een beroep op zijn hart en barmhartigheid en ze blijft ondanks opmerkingen en tegenwerpingen het gesprek gaande houden. Misschien kent of onderhoudt ze niet de Tora, of het joodse religieus leven, maar ze heeft de kruimels ervan opgepikt. En die geven haar moed. Zij heeft haar geloof. En haar eigen geweten. En haar moederhart dat pijn doet. En wie zal en mag eigenlijk zeggen of ze er wel of niet bij hoort? Wie wel of niet welkom wordt geheten. Waar is de gastvrijheid. Hoe hoog zijn de muren, hoe dicht de deuren?
Ik weet dat ik al eerder het project naar een synodale kerk heb genoemd. Het logo staat hier nog in de hal. De start met webinars en lezingen was als een frisse wind, zo levendig. Gericht op inspraak en participatie van alle gelovigen wereldwijd. Hoe wij de Kerk, met een hoofdletter, beleven en zien. De continentale fase die nu loopt heeft als speerpunt dat wij een luisterende kerk moeten worden. Van de leiding, het Bestuur, Paus en Bisschoppen naar de gelovigen maar ook vice versa. Wat geloven en hopen wij? Wat zijn onze vragen en zorgen? Wat zou er moeten veranderen en zal ooit het ambt, in elk geval het diakenambt, voor vrouwen toegankelijk worden? Er is zoveel geloof, zoveel talent, zoveel verlangen ook! Waar loop je tegenaan, wat als jouw kerk, waar je gedoopt, gevormd, wellicht gehuwd bent, wat als die wordt verkocht, of afgebroken. Wat is mijn/onze zeggenschap in de parochie? Waar blijft de stem van vrouwen- vooral- en mannen? Wij zijn samen immers de Kerk, volk van God.
Kort gezegd: hoe Top- down of hoe Bottom- up zou het kunnen zijn binnen het feit dat wij horen bij een wereldkerk, die een hiërarchische kerk is. En ook moet zijn! Maar dat is een andere overweging.
Toen wij, van Mariëngaard, hier begonnen in 1992, waren er in de parochies rondom vele lekenvoorgangers. Zeer enthousiaste vrijwilligers. Henk Weijts, Willemien en ik hebben zo’n 30 cursusavonden met hen mogen houden. Op één ervan deelden we plastic koffiebekertjes en een schaar uit met de opdracht: Bouw je eigen kerk! Zoals jij die zou willen zien. Er werden ramen uitgeknipt, een of meerdere deuren, soms naar alle kanten en ik weet nog dat iemand de beker geheel openknipte tot de bodem en die plat op tafel legde. Een boeiende avond. Een pré- synodale zou ik nu zeggen. Wij zijn ingebed in een deel van een wereldwijd instituut. Met afspraken en regels. Die had Jezus, Zoon van de Tora, ook en soms heel stellig. Zoals vandaag. Maar hoe mag jouw geweten spreken, de vrucht van het 2eVaticaans Concilie? Een uitspraak is: “het hart weet de weg”. Dat is niet puur emotie of intuïtie.
Het sluiten van kerken, zeker financieel maar ook vanwege tekort aan ( gewijde) ambtsdragers en teruglopende inkomsten, is onontkoombaar maar kan een grote leemte doen ontstaan. Waar gaan mensen in nood heen? zij die zich alleen voelen, geestelijke steun nodig hebben. Zoals de vrouw vandaag: Heer, help mij? Welke ruimte durven parochianen in te nemen, en zeker ook te creëren om te blijven samenkomen, voor het delen van lief en leed, het lezen van het Evangelie, het samen bidden van het Onze Vader en een kop koffie. in hun eigen kerkruimte! Ontmoeting, met elkaar, maar ook met de Ene, de God die uitnodigt en ons zoekt. De parochie is een eigen en sterke identiteit, die van de mensen is. Ze blijft mijn/ons geestelijk thuis!
Jesaja zegt het vandaag: mijn huis zal genoemd worden: een huis voor alle volken, voor alle mensen van goede wil, die willen aansluiten, de vreemdeling, de gast.
De Kanaänitische is een oprechte gelovige. Dat is wat Jezus aan haar ervaart. Ze zet in op het Verbond, al kent ze niet alle afspraken. Het verandert haar leven, deze ontmoeting. En misschien ook het leven van Jezus.
Nog 2 dingen:
In onze voorbereiding noemden we de eerste regels uit Psalm 4 zoals geschreven in de bundel GvL. De eerste strofe luidt: Gij zijt mijn waarheid. Gij die mij ruimte geeft! Wees mij genadig.
Die ruimte werd gevierd en beleefd, op de slotdag van de wereldjongerendagen in Lissabon. Na een wake vierde Paus Franciscus Eucharistie met ruim 1 miljoen jongeren. Zij voelen zich in parochies soms alleen. Maar daar, met vele leeftijdgenoten was er saamhorigheid, herkenning. In zijn slotwoorden, vrij samengevat, zei hij:
Je bent niet alleen.
Onthoud wat je hier hebt beleefd en gevierd.
Weet dat je met velen bent.
Leef daaruit.
Breng Gods stralende glimlach naar iedereen.
Dat geldt ook voor ons, deze dag en overal waar wij komen.
Hierop past alleen: Amen!
Zusters en broeders, steeds weer hoor ik na vakanties van heel veel mensen dat zij toch even een kerk zijn binnengestapt en een kaarsje hebben aangestoken. In welke kerk je ook binnen gaat, zeker in de wat zuidelijker landen, er branden altijd kaarsjes, en veruit de meeste van die kaarsjes, branden bij het beeld van Maria. ‘Sta ons bij in alle nood’, zo bidden die kaarsjes in onze naam. Want dat is waarom we ons tot Maria wenden: dat ze ons zou bijstaan. We kunnen dat aan alle heiligen vragen, we kunnen het vragen aan Jezus, we kunnen het vragen aan onze Vader in de hemel, maar we vragen het toch vooral aan Maria. En we doen dit, omdat Maria een mens is zoals wij. Net als wij kende zij geluk en ongeluk, vreugde en verdriet, zekerheid en onzekerheid, vertrouwen en angst. Maar hoe dan ook, zij bleef trouw en zij bleef geloven. Zij ging niet ten onder aan pessimisme en wanhoop, niet aan drank en drugs, niet aan anorexia, en ze slikte geen pillen van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat. Nee, haar geloof en trouw bleven sterk, ook toen haar goddelijk kind moest geboren worden in een stal. Ook toen ze naar Egypte moest vluchten omdat haar Kind bedreigd werd. Ook toen haar Zoon van twaalf buiten haar weten om in de tempel achterbleef, en bijna arrogant vroeg of ze niet wist dat Hij in het huis van zijn Vader moest zijn. Ook toen Hij als een gemene misdadiger aan het kruis werd geslagen. Dat is wat ons tot haar doet bidden en waarom we haar steun vragen: dat wij niet ten onder zouden gaan wanneer we kreunen onder onoplosbare problemen en tegenslagen, onder inspanningen die niets opleveren, onder ziekte en ellende. Dan bidden we om haar steun, en dat haar voorbeeld ook onze weg zou zijn. We steunen daarbij ook op haar Magnificat. Haar loflied omdat zij door God werd uitverkoren om de moeder te worden van zijn Zoon. Zij, een jong meisje uit een onooglijk klein dorpje in het immens grote Romeinse rijk. Geen keizerin of machtige vrouw van hoge adel uit Rome of een andere belangrijke stad, maar een doodeenvoudig meisje dat, net als de andere vrouwen in haar cultuur, niet meetelde in de maatschappij. Rechten had ze niet, alleen maar plichten en volstrekte onderdanigheid. En toch kiest God de Heer voor haar. Haar vreugde om die uitverkiezing zingt ze uit in haar Magnificat. Dankbaar dat God vol liefde is voor armen en kleinen, dat Hij de machtigen en de rijken met lege handen wegstuurt, en dat Hij barmhartig is voor eeuwig. Ook daarom blijft Maria ons aanspreken: om haar geloof in Gods liefde. Geen voorkeurliefde voor rijkdom en macht, maar voor nederigheid en kleinheid, want alleen daarmee wordt de wereld leefbaar voor iedereen, en dat is toch wat wij willen: een wereld waarin we gelukkig kunnen zijn, een wereld waarin we niet geconfronteerd worden met wreedheid, oorlog, uitbuiting, onderdrukking. Dat zulke nood niet over ons zou komen, ook daarvoor bidden we tot Maria. Hoe dreigend die nood is, zien we in de eerste lezing. Johannes, de auteur van het boek van de Openbaring, schetst die nood in merkwaardige beelden. Als een vernietigende en moordende draak keert het kwaad zich tegen de wereld, veegt het een derde van de sterren aan de hemel weg en werpt ze op de aarde. We weten wat die draak en die weggeveegde sterren zijn: dat zijn de vreselijk oorlogen, volkerenmoorden, vernietigingen, uitbuitingen, slavernij die de wereld eeuwenlang geteisterd hebben, die ook vandaag helemaal niet uitgeroeid zijn, en waarbij we alleen maar kunnen hopen dat het Kind dat Maria heeft gebaard de draak van het kwaad zal overwinnen.Zusters en broeders, laten we ook daarvoor bidden tot Maria: dat haar Zoon, dat God de draak van het kwaad zou overwinnen. Dat zij onze gebeden om vrede zou doorgeven aan God onze Heer. Dat wijzelf met haar steun zouden streven naar liefde en vrede. Amen.